Istotną cechą dystynktywną instytucji odpowiedzialności dyscyplinarnej jest fakt jej występowania niezależnie od odpowiedzialności karnej. Oznacza to w praktyce, że za popełnienie określonego czynu zabronionego funkcjonariusz danej jednostki może odpowiadać w dwojaki sposób: karnie i dyscyplinarnie.
Zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej funkcjonariuszy Służby Ochrony Państwa reguluje Rozdział 9 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 roku – o Służbie Ochrony Państwa.
Funkcjonariusze Służby Ochrony Państwa mogą być pociągnięci do odpowiedzialności dyscyplinarnej w szczególności za czyny takie jak: odmowa wykonania rozkazów zwierzchnika, niewłaściwe wypełnianie obowiązków służbowych, dokonywanie działań wykraczających poza zakres uprawnień, podanie niewłaściwych informacji mogących utrudnić pozostałym funkcjonariuszom pełnienie obowiązków służbowych, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości, utrata broni palnej, utrata dokumentów zawierających tajne informacje, niestawienie się w miejscu pracy bez podania usprawiedliwionej przyczyny.
Należy przy tym nadmienić, że w wypadku czynów mniejszej wagi zwierzchnik funkcjonariusza może podjąć decyzję o niewszczynaniu postępowania dyscyplinarnego.
Katalog kar dyscyplinarnych, ze względu na szczególny charakter instytucji odpowiedzialności dyscyplinarnej, pozwala odpowiadać na przypadki naruszenia dyscypliny i etyki zawodowej o różnym stopniu. Obejmuje on zatem środki stosunkowo łagodne, jak upomnienie, ku surowszym, w postaci nagany, degradacji, wreszcie wydalenia ze służby.
