Przestępstwo nadużycia funkcji jest unormowane w art. 231 Kodeksu karnego. Zgodnie z § 1 tego artykułu:

„§ 1. Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub
nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego
lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.

W § 3 wskazano inny rodzaj typu podstawowego, w którym sprawca wyrządza istotną szkodę działając nieumyślnie. Takie działanie jest zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Natomiast w § 2 określony jest typ kwalifikowany, który polega na działaniu sprawcy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Wówczas zagrożenie karą wynosi od roku do 10 lat pozbawienia wolności. Jednakże przepisu tego nie stosuje się gdy czyn wyczerpuje znamiona art. 228 Kodeksu karnego, dotyczącego przyjmowania korzyści majątkowej, osobistej lub jej obietnicy w związku z pełnieniem funkcji publicznej.

Przestępstwo to należy do grupy przestępstw indywidualnych. Oznacza to, że jego podmiotem, czyli sprawcą może być jedynie osoba posiadająca określoną cechę, w tym przypadku jest to bycie funkcjonariuszem publicznym. Definicja tego pojęcia jest zawarta w art. 115 § 13 Kodeksu karnego.

Czynność sprawcza, czyli rodzaj zachowania, jakie ma podjąć sprawca może polegać zarówno na przekroczeniu uprawnień, jak i na niedopełnieniu obowiązków. Może to być również działanie, która spełnia oba te kryteria jednocześnie.

Dobrem chronionym jest tutaj przede wszystkim prawidłowa działalność instytucji państwowych, a dodatkowo również interes publiczny lub prywatny, na którego szkodę działano. Przy czym jako szkodę można rozumieć wiele różnych konsekwencji, zarówno materialnych, jak i niematerialnych.

Przestępstwo z § 1 można popełnić jedynie umyślnie, przy czym może to być zamiar bezpośredni lub ewentualny. Zamiar ten musi obejmować zarówno działanie będące przekroczeniem uprawnień lub niedopełnieniem obowiązków, jak i działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego. Zgodnie z istotą zamiaru ewentualnego, sprawca nie musi chcieć nadużywać funkcji lub powodować szkody, wystarczy że przewiduje taką możliwość i godzi się na jej wystąpienie. Z kolei w § 2 można mówić jedynie o zamiarze bezpośredni i to o szczególnym zabarwieniu, ponieważ sprawca działa w jakimś konkretnym celu. Nieumyślne natomiast jest przestępstwo z art. 231 § 3, co wynika z samej treści przepisu. Można tutaj mówić o popełnieniu go w wyniku nieostrożności lub niedbalstwa.