Dotychczasowe regulacje prawne nie przewidywały istnienia wewnętrznego systemu kształcenia kadr na poziomie studiów w ramach formacji mundurowej jaką jest Straż Graniczna, jak to ma miejsce w przypadku innych służb mundurowych. Aby zasilić swoje szeregi osobami posiadającymi wyższe wykształcenie Służba Graniczna musiała rekrutować kandydatów ze środowisk cywilnych, którzy niejednokrotnie kończyli uczelnie nadzorowane przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych i administracji, takie jak chociażby Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie. Zadania realizowane przez Służbę Graniczną znacząco różnią się jednak od tych, które przypisane są innym służbom mundurowym. Coraz bardziej zauważano potrzebę utworzenia wyspecjalizowanego kierunku studiów profilowanego pod potrzeby Straży Granicznej, który pozwoli na wykształcenie profesjonalistów w dziedzinie zapewnienia bezpieczeństwa granicy państwowej.

Obecna sytuacja na granicy polsko-białoruskiej znacząco przyspieszyła prace legislacyjne związane z projektem. Ustawa z 14 kwietnia 2023 r. o zmianie nazw uczelni służb państwowych nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, o zmianie ustawy o Policji, ustawy o Straży Granicznej, ustawy o Państwowej Straży Pożarnej oraz niektórych innych ustaw stworzyła podstawy do podjęcia kolejnych kroków w tym kierunku. W czerwcu 2023 r. minister właściwy do spraw wewnętrznych wystąpił o ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki z wnioskiem o utworzenie Wyższej Szkoły Straży Granicznej oraz z wnioskiem o utworzenie studiów. Uczelnia na mocy rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 1 września 2023 r. w sprawie utworzenia Wyższej Szkoły Straży Granicznej powstanie administracyjnie już 1 października 2023 r., co umożliwi rozpoczęcie naboru kandydatów na przestrzeni najbliższych miesięcy. Wszystko po to, aby już w lutym 2024 r. pierwszych 40 studentów rozpoczęło studia licencjackie na kierunku bezpieczeństwo granicy państwowej. Studenci będą następnie mieli do wyboru trzy specjalizacje odpowiadające trzem głównym pionom formacji: cudzoziemskiemu, operacyjno-śledczemu i granicznemu. Początkowo uczelnia będzie kształcić jedynie w ramach studiów pierwszego stopnia, jednak z czasem oferta ma rozszerzyć się także o studia drugiego stopnia oraz studia podyplomowe. Studenci uczelni będą mieli zapewnione zakwaterowanie i wyżywienie.

Utworzenie uczelni ma za zadanie uatrakcyjnić pracę w Straży Granicznej m.in. poprzez zachęcenie młodych osób kończących szkoły ponadpodstawowe do podjęcia studiów oraz jednoczesnego wstąpienia do służby. Według projektu rozporządzenia umożliwienie rozpoczęcia służby w Straży Granicznej i jednoczesne podjęcie studiów na uczelni wpłynie na wzrost możliwości zdobycia wyższego wykształcenia i rozwoju zawodowego przez osoby z terenów przygranicznych o stosunkowo niskich dochodach, które nie podejmują studiów z uwagi na trudną sytuację finansową. Powstanie uczelni stworzy także nowe miejsca pracy pozwalając na zatrudnienie funkcjonariuszy oraz pracowników Straży Granicznej w charakterze nauczyciela akademickiego lub innej osoby prowadzącej zajęcia.

Siedzibą uczelni będzie miasto Koszalin, w którym to funkcjonuje obecnie również Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej – to z jego mienia, w tym sprzętu uzbrojenia i techniki specjalnej będą korzystać studenci uczelni. Absolwenci po 3 latach nauki opuszczą mury Wyższej Szkoły Straży Granicznej uzyskując tytuł licencjata oraz stopień młodszego chorążego.